Provincie Utrecht ondersteunt coöperaties en gemeenten bij energieparticipatie

Projectleiderspool, servicepunt, ontwikkelfonds, juridische check: de provincie Utrecht ondersteunt energiecoöperaties en gemeenten met concrete en gerichte producten om participatie en lokaal eigendom te stimuleren. Projectleider Wijnand Jonkers vertelt waarom en hoe de provincie dat doet. 

Feiten en cijfers

Ondersteuning energieparticipatie en lokaal eigendom

• Organisatie: provincie Utrecht
• Partners: Energie van Utrecht, Natuur en Milieufederaties Utrecht, gemeenten, energiecoöperaties, RES’en U16, Amersfoort, Utrechtse deel FoodValley
• Ondersteuning aan energiecoöperaties en collectieven
  • Professionalisering, kennis en expertise:
    - Projectleiderspool
    - Projectbureau
    - Servicepunt
  • Financieel:
    - Ontwikkelfonds
    - Provinciale subsidieregeling Energietransitie 
• Ondersteuning aan gemeenten:
  • Juridische check door advocatenkantoor
  • Onafhankelijke toets financiële participatie
  • Visualisatietools

Er zijn momenteel zo’n 30 energiecoöperaties actief in de provincie Utrecht en nog eens 45 andersoortige collectieven op het gebied van duurzame energie. Wat al deze initiatieven kenmerkt is een enorm enthousiasme om actief bij te dragen aan energietransitie. Toch lopen coöperaties en collectieven op een gegeven moment aan tegen de grenzen van hun kunnen, merkt Wijnand Jonkers, projectleider energietransitie, participatie en coöperaties bij de provincie.

Nieuwe impulsen

‘Coöperaties en andere energie-initiatieven starten vrijwel altijd met vrijwilligers’, zegt hij. ‘Maar op een gegeven moment ontstaat er behoefte aan professionalisering en aan nieuwe impulsen. Als dat niet gebeurt, raken vrijwilligers uitgeblust en komt het project niet verder.’ Op die behoefte aan steun van buitenaf speelt de provincie Utrecht in, aldus Wijnand. ‘Met ons provinciale beleid bieden we, bijvoorbeeld via onze recent vastgestelde Omgevingsvisie, ruimte aan lokale initiatieven. Participatie met inwoners speelt zich logischerwijs af op gemeentelijk niveau, daar heeft de provincie alleen een ondersteunende rol in. Toch willen we graag bijdragen aan het ontstaan van projecten met draagvlak in de lokale samenleving. Daarom zijn we vanuit de provincie nagegaan wat initiatiefnemers en gemeenten nodig hebben aan ondersteuning bovenop wat zij zelf al doen. Op basis van hun behoeften ontwikkelen we nu, naast al bestaande instrumenten, een pakket aan concrete maatregelen om participatie en lokaal eigendom te bevorderen.’

Projectleiderspool, projectbureau en Servicepunt

Energiecoöperaties en andere collectieven blijken bijvoorbeeld behoefte te hebben aan professionals op het gebied van het ontwikkelen en uitvoeren van grootschalige energieprojecten. Om daaraan tegemoet te komen, heeft de provincie een projectleiderspool mede mogelijk gemaakt, vertelt Wijnand. ‘We maken daarbij gebruik van de kennis en deskundigheid van organisaties in het veld, bijvoorbeeld de Natuur en Milieufederatie Utrecht (NMU) en Energie van Utrecht, de koepelorganisatie van de energiecoöperaties waarin de provincie ook participeert. We hebben intussen 16 projectleiders, afkomstig uit de coöperaties, opgeleid. Zij zijn nu bij 12 concrete projecten aan de slag. Zij worden zo van volledig vrijwilliger semi-professional.’

Bij grote projecten is er ook behoefte aan volledige professionals. ‘Daarvoor heeft Energie van Utrecht een projectbureau ingericht, waar coöperaties professionele kennis kunnen inhuren. Deels zijn dit projectleiders die doorgroeien, deels mensen van buiten met bijvoorbeeld specifieke juridische of financiële kennis.’ Als coöperaties of energie-initiatieven daarnaast kennis of expertise nodig hebben, zijn ze welkom bij het Service Punt Energie Lokaal van de NMU. Wijnand: ‘Hier kan iedereen terecht met vragen over het opzetten en opschalen van duurzame energie-initiatieven.’

Ontwikkelfonds en subsidieregeling

Naast kennis en expertise, hebben energiecoöperaties behoefte aan geld, onder andere om grootschalige projecten op te zetten. Daarom doet de provincie Utrecht, samen met een aantal andere provincies, mee in het Ontwikkelfonds voor Energiecoöperaties, dat Energie Samen heeft opgezet met het ministerie van EZK, InvestNL en het Groenfonds. ‘Coöperaties kunnen hier vanaf 1 april 2021 onder andere terecht voor de kosten die ze maken in de risicovolle voorfase van een project, wanneer je nog niet weet of het doorgaat’, legt Wijnand uit. ‘Als het project doorgaat, betaal je met een risico-opslag het geld terug. Als het project onverhoopt niet van de grond komt, hoef je het niet terug te betalen.’

Naast het Ontwikkelfonds, kunnen initiatiefnemers in Utrecht gebruikmaken van de subsidieregeling Energietransitie van de provincie. Wijnand: ‘Daar kun je bijvoorbeeld subsidie aanvragen voor kleinschalige projecten, voor opstartkosten of professionalisering. Voorwaarde is dat de subsidie aanvullend is, je moet dus ook beschikken over andere geldbronnen.’

Ondersteuning aan gemeenten

Ook gemeenten kunnen rekenen op steun van de provincie bij het stimuleren van participatie bij duurzame projecten. Waar moeten we dan aan denken? Wijnand: ‘Een voorwaarde voor een succesvol, gedragen project is niet alleen dat de coöperatie of initiatiefnemer het aankan, maar ook dat de gemeente er ruimte en kansen voor biedt. We willen het gemeenten zo makkelijk mogelijk maken om de juiste randvoorwaarden te stellen voor lokale projecten. Daarom bieden we hen bijvoorbeeld de mogelijkheid om hun beleid op het gebied van energieparticipatie juridisch te laten checken door advocatenkantoor Pels Rijcken. Zo mag je 50% lokaal eigendom als gemeente bijvoorbeeld wel nastreven, maar je mag het niet juridisch afdwingen. Hoe staat dat in je beleid beschreven? Houdt dat stand als er bezwaar wordt aangetekend? Daarnaast bieden we gemeenten een onafhankelijke toets op financiële participatie, om te checken of dat vanaf de eerste stap op de juiste manier in het beleid is verankerd en ook kansen biedt op een goede uitvoering. Tot slot reiken we visualisatietools aan, waarmee gemeenten in participatietrajecten kunnen laten zien hoe een wind- of zonnepark er in de praktijk uit komt te zien.’

Lessen en tips

Heeft Wijnand nog lessen of tips voor andere overheden of regio’s als het gaat om ondersteuning bij participatie en lokaal eigendom? ‘Houd steeds die twee randvoorwaarden voor ogen: coöperaties moeten professioneel genoeg zijn om duurzame projecten aan te kunnen en de randvoorwaarden in gemeentelijk beleid moeten ruimte bieden voor projecten van lokale energiecoöperaties. Daarnaast: ga geen nieuwe organisaties naast of boven de coöperaties neerzetten, maar maak gebruik van de kennis en mogelijkheden die zij zelf al in huis hebben, zoals wij dat doen met Energie van Utrecht. Dat zijn misschien open deuren, maar vaak werken die prima!’

Meer informatie:

Provincie Utrecht: geld en professionele hulp voor lokale energiecoöperaties

Contactpersoon:

Wijnand Jonkers, projectleider energietransitie, participatie en coöperaties bij de provincie, wijnand.jonkers@provincie-utrecht.nl

*Op de foto: Boers en Alsema van de projectleiderspool. De foto is gemaakt door Rick Huisinga.