‘Projectparticipatie telt voor ons zwaarder’

Noaberschap: daar staat Overijssel om bekend. In lijn daarmee pakt West-Overijssel de RES van onderop aan en maakt de regio zich sterk voor minimaal 50% lokaal eigendom. ‘Projectparticipatie is cruciaal voor maatschappelijke acceptatie’, zegt projectleider Els Holsappel. 

Feiten en cijfers

Participatie RES West-Overijssel

Procesparticipatie

• Aanpak gericht op inwoners en ondernemers: primair gemeenten, regionale RES-organisatie faciliteert en ondersteunt
• Aanpak gericht op maatschappelijk middenveld, energiecoöperaties en jongeren: regionale RES-organisatie
• Soort participatie: beleidsvormend
• Doel: informeren, raadplegen, meebeslissen

Projectparticipatie

• Aanpak: primair gemeenten, RES-regio faciliteert en ondersteunt
• Soort participatie: financiële participatie met zeggenschap
• Doel: minimaal 50% lokaal eigendom, opbrengsten komen terecht in nabije omgeving

De elf gemeenten die meedoen in de RES West-Overijssel verzorgen ieder hun eigen procesparticipatie en communicatie met inwoners. Vaak waren ze al trajecten gestart voorafgaand aan de RES, bijvoorbeeld voor een Energievisie of Kader zon of wind, zegt Els Holsappel. Zij is sinds voorjaar 2019 als projectleider communicatie, participatie en lokaal eigendom betrokken bij de RES West-Overijssel. ‘Zo gebruikte Hardenberg rond 2018 al een Energy Game en een ‘praatpaal’ om met inwoners in gesprek te gaan over duurzaamheid. Olst-Wijhe en Raalte hebben gekozen voor een dorpenaanpak en Kampen hield een Energietop. Dalfsen, Staphorst en Zwartewaterland organiseren hun procesparticipatie nu op weg naar de RES 1.0. Ieder maakt daarin eigen keuzes. Dat past bij de cultuur in onze regio, daar sluiten we met de RES op een natuurlijke manier bij aan.’

Adviesgroep

De procesparticipatie op regionaal niveau ondersteunt de lokale participatie en richt zich daarnaast direct op het maatschappelijk middenveld, de energiecoöperaties en de jongeren. ‘Zij zijn vertegenwoordigd in de Adviesgroep die de belangen van de deelnemers inbrengt bij het bestuurlijk platform en aanbevelingen doet over de inhoud van de RES. Zij doen bovendien mee in ambtelijke werkgroepen en ontmoeten elkaar bij regionale (online) bijeenkomsten. De energiecoöperaties nemen ook deel aan de Werkgroep Lokaal Eigendom, die gemeenten en bovenlokale initiatieven op dit gebied ondersteunt.’

Projectparticipatie

Procesparticipatie is van belang, maar staat voor inwoners en andere betrokkenen toch nog ver van hun bed, doordat het zo abstract is, constateert Els. ‘Projectparticipatie telt voor ons zwaarder’, benadrukt zij. ‘Maatschappelijke acceptatie staat of valt bij het hebben van invloed, het meedoen in en meeprofiteren van projecten. Daarom maken wij ons, in lijn met de afspraak daarover in het Klimaatakkoord, in de concept-RES sterk voor minimaal 50% lokaal eigendom bij wind- en zonprojecten. Dat is voor ons een heel belangrijk thema. Wij willen de situatie voorkomen dat, bij wijze van spreken, een paar landeigenaren miljonair worden door de bouw van een windpark en de revenuen naar een grote buitenlandse ontwikkelaar gaan. De lokale omgeving moet vanaf het begin mét zeggenschap betrokken zijn bij een project en de opbrengsten moeten ten goede komen aan de lokale gemeenschap. Dat is cruciaal voor draagvlak in de omgeving.’

Stappenplan lokaal eigendom

Om te voorkomen dat elke gemeente op dit gebied zelf het wiel moet uitvinden, heeft West-Overijssel de al genoemde Werkgroep Lokaal Eigendom ingesteld. ‘Gemeenten kunnen allerlei keuzes maken op dit gebied’, aldus Els. ‘Bovendien liggen zoekgebieden soms op gemeentegrenzen. Bij bovenlokale projecten moet je afspraken maken over hoe je lokaal eigendom vormgeeft. Hoe werk je dan als lokale energiecoöperaties bijvoorbeeld samen? De werkgroep adviseert en ondersteunt bij dat soort vragen. Zo heeft de werkgroep recent een stappenplan voor gemeenten opgesteld dat hen inzicht biedt in een aantal keuzes en scenario’s voor lokaal eigendom en handvatten om dat concreet uit te werken in hun eigen gemeente, of samen met andere gemeenten. Dat stappenplan wordt ook als bijlage opgenomen in de RES 1.0.’

Uitnodigingsplanologie

West-Overijssel onderscheidt in het stappenplan drie scenario’s voor het vormgeven van lokaal eigendom. Els: ‘Het eerste scenario is dat van de passieve gemeente, die ervoor kiest om lokaal eigendom te organiseren door beleid en ruimtelijke kaders op te stellen en het verder aan de markt over te laten. In het tweede scenario stimuleert de gemeente lokale initiatieven door middel van ‘uitnodigingsplanologie’, bijvoorbeeld via een maatschappelijke tender waarop initiatiefnemers kunnen inschrijven. Het derde scenario is dat van de ontwikkelende gemeente: dan treedt de gemeente op als (mede)ontwikkelaar van energieprojecten, bijvoorbeeld door actief grondbeleid of door zelf te investeren in projecten.’

Stimulerende gemeente

In het algemeen bestaat er in West-Overijssel een voorkeur voor het tweede scenario: de stimulerende gemeente, zegt Els. ‘De gemeente Staphorst heeft zo bijvoorbeeld een windpark aanbesteed. Een energiecoöperatie, opgericht door een groep inwoners, is geselecteerd om het windpark te realiseren. Alle inwoners kunnen deelnemen in de coöperatie en de opbrengsten blijven binnen de gemeentegrenzen. In Raalte is op een soortgelijke manier een zonnepark ontwikkeld en in Zwolle zijn twee drijvende zonneparken door een commerciële ontwikkelaar overgedragen aan een lokale energiecoöperatie, zodat ook daar de zeggenschap en inkomsten in de directe omgeving blijven. De gemeente heeft hierin een stimulerende rol gespeeld.’

Menukaart

De Werkgroep Lokaal eigendom werkt de scenario’s, keuzes en voorbeelden verder uit in een menukaart voor de gemeenten. De menukaart wordt toegevoegd als bijlage bij het stappenplan voor lokaal eigendom in de RES 1.0. ‘We zijn verder bezig een communicatielijn op te zetten rond lokaal eigendom, met onder andere een filmpje, een webinar en andere materialen op onze website.  We proberen zo op regionaal niveau de gemeenten zo goed mogelijk te ondersteunen en te versterken, met respect voor de lokale autonomie. Uiteindelijk is dat ook een vorm van noaberschap!’

Meer informatie

• https://www.reswestoverijssel.nl/participatie/default.aspx
• https://www.reswestoverijssel.nl/feit+en++fabel/1808252.aspx?t=Hoe-werkt-Lokaal-Eigendom-

Contactpersoon

Els Holsappel, Projectleider Communicatie, Participatie en Lokaal Eigendom Regionale Energiestrategie West-Overijssel e.d.holsappel@overijssel.nl