Een januari-avond in een zaaltje in Nes, midden op Ameland. Buiten waait een koude wind, binnen gaat het over warmte. Hoe wordt het eiland gasvrij, in samenspraak met de inwoners? Vier doorgewinterde Amelanders praten erover met de gemeente en de netbeheerder. ‘Alles begint bij de portemonnee.’
Luc van Tiggelen werkt al ruim dertig jaar bij de gemeente Ameland. Sinds tien jaar is hij daar een van de drijvende krachten achter de energietransitie. ‘Dat doen we op z’n Amelands’, zegt hij, zelf geboren in Zeeuws-Vlaanderen. ‘Dus vanaf het begin mét de inwoners.’ Ameland wil in Nederland koploper zijn in de verduurzaming van elektriciteit en warmte. Al in 2007 ondertekende de gemeente, samen met een aantal andere partners, het eerste Convenant Duurzaam Ameland. Daar kwamen verschillende duurzame projecten uit voort. Zo staat bij het dorp Ballum een van de grootste zonneparken in Nederland. Inwoners zijn gewend om mee te praten over de energietransitie. In 2017 en 2018 organiseerden de vier Amelandse dorpen Ballum, Hollum, Nes en Buren al discussieavonden over duurzame opwek van elektriciteit.
Spreken op persoonlijke titel
‘Nu staan we aan de vooravond van verduurzaming van onze vraag naar warmte’, trapt Luc de brainstormavond in Nes af. ‘Ameland wil in 2035 van het aardgas af zijn. We gaan onze huizen dus op andere, duurzame manieren verwarmen. Maar hoe? We moeten daar keuzes voor maken en dat willen we in samenspraak met de Amelanders doen.’ Om de gesprekken met bewoners hierover voor te bereiden, heeft de gemeente uit alle vier de Amelandse dorpen één inwoner uitgenodigd die weet wat er speelt in het dorp en die de inwoners en hun interesses en voorkeuren goed kent. ‘We willen met jullie bespreken hoe we dit op Ameland het best kunnen aanpakken’, legt Luc het doel van de avond uit. ‘Welke waarden zijn belangrijk voor de Amelanders? Hoe bereiken we zoveel mogelijk inwoners? Op welke manier verwachten jullie dat zij willen meepraten?’ Het wordt een gesprek met de benen op tafel, benadrukt hij, waarbij de vier dorpelingen vrijuit en op persoonlijke titel kunnen spreken. ‘Jullie zitten hier niet als vertegenwoordigers van bijvoorbeeld Dorpsbelang.’
Benne Holwerda, communicatieadviseur bij de gemeente Ameland, geeft de laatste stand van zaken rond de warmtetransitie. De Rijksoverheid gaf alle gemeenten opdracht om in een Transitievisie Warmte wijk voor wijk aan te geven wanneer en hoe de huizen en gebouwen van het gas af gaan. Voor Ameland werkt dat anders, zegt Benne. ‘Toen wij die transitievisie schreven, bedachten we dat zo’n wijkaanpak op Ameland niet gaat werken. Wij hebben geen wijken, maar dorpen, huizen en huiseigenaren die flink van elkaar verschillen. Daarom hebben we besloten om de warmtetransitie samen met die huiseigenaren te gaan aanpakken.’ Daarbij speelt ook mee dat Ameland dacht vooral met warmtepompen te moeten gaan werken, omdat andere duurzame warmteopties voor het eiland niet rendabel zouden zijn. Maar intussen laat Ameland toch ook onderzoeken of geothermie en warmtenetten bruikbaar zijn voor de duurzame warmtevoorziening. Benne: ‘Twee partijen denken, op basis van voortschrijdend inzicht, dat dit toch interessante opties voor ons kunnen zijn.’
Betaalbaarheid op één
Er valt dus wat te kiezen als het gaat om het duurzaam verwarmen van woningen op Ameland. En het onderwerp leeft, in elk geval onder de vier inwoners op de brainstormavond: het gesprek komt snel op gang en is zeer geanimeerd. Er is veel interesse om te praten over de techniek: wat zijn de voor- en nadelen van een warmtepomp, hoe werken geothermie en warmtenetten, en welke mogelijkheden biedt waterstof? Lotte Kleinpenning, aanwezig namens netbeheerder Liander, vraagt de inwoners wat voor Amelanders belangrijk is bij hun keuzes voor de warmtevoorziening. Bijvoorbeeld betaalbaarheid of leveringszekerheid? De gevolgen voor het landschap, of dat ze zelf zeggenschap hebben? Betaalbaarheid staat, zo schatten de aanwezige inwoners in, voor de meeste Amelanders op één. ‘Duurzaamheid staat bij ons hoog in het vaandel’, zegt een van hen. ‘Maar de kosten spelen voor veel mensen zeker een rol. Omdat ze het niet kúnnen betalen of omdat ze het er niet voor over hebben.’ ‘Alles begint bij de portemonnee’, zegt een ander. ‘Duurzaamheid is belangrijk, maar we moeten er ook profijt van hebben.’
Winst moet op het eiland blijven
Een andere belangrijke waarde voor de Amelanders is dat ze zeggenschap hebben over hun warmtevoorziening. Eén van de eilanders gaat daarin het verst: ‘Ik zou het mooi vinden als we met alle Amelanders samen eigenaar worden van een duurzaam warmtebedrijf. Zodat de winst niet bijvoorbeeld in Japan terechtkomt, maar op het eiland blijft. Dat vind ik sociaal.’ ‘Ik zou daar zelfs best wat meer geld voor over hebben’, vult een ander aan. Behoud van het karakteristieke Amelandse landschap staat ook hoog genoteerd. ‘Amelanders zijn trots op hun mooie leefomgeving’, zegt iemand. ‘We moeten onze kwetsbare natuur beschermen.’ ‘Bovendien leven we ervan’, voegt zijn buurman aan tafel toe. ‘Zonder onze mooie omgeving komen de toeristen niet meer.’
Ook andere, meer algemene, belangrijke waarden worden genoemd: de gekozen warmteoplossing moet betrouwbaar, comfortabel en veilig zijn. ‘Geothermie lijkt me veiliger dan waterstof’, zegt een van de gesprekspartners. ‘En Amelanders staan best open voor vernieuwing en voor innovatieve technieken die nog verder ontwikkeld moeten worden.’ ‘Maar een beetje behoudend zijn we ook wel, hoor’, relativeert een ander.
Iedereen móet van het gas af
Over hoe de inwoners de komende tijd betrokken moeten worden, zijn de vier Ameland-kenners het snel eens: organiseer inwoneravonden per dorp en houd het concreet. ‘Praten over waarden vinden mensen snel te zweverig’, stelt iemand. ‘Maak bijvoorbeeld voor het eerste deel van zo’n avond prikkelende stellingen, waarin je die waarden verwerkt. Dan kun je er op een wat spannendere manier achter komen wat mensen belangrijk vinden. In het tweede deel van de avond zouden mensen dan allerlei vragen over de techniek of over hun eigen situatie kunnen stellen en zorg je dat er mensen aanwezig zijn die de vragen kunnen beantwoorden.
Belangrijk is ook om mensen bewust te maken van de urgentie van de warmtetransitie, vindt iedereen. ‘Inwoners moeten beseffen dat ze er allemaal mee te maken krijgen. Iedereen moet van het gas af. We móeten daar dus keuzes voor gaan maken.’ Er komen nog twee praktische tips: zorg dat je op de avonden vertrouwde gezichten laat zien. Mensen nemen eerder iets aan van iemand die ze kennen, dan van onbekende sprekers of experts. En: maak zichtbaar waar je het over hebt. ‘Ik wil weten hoe een warmtepomp eruitziet, en wat voor geluid zoiets maakt. En als we kiezen voor geothermie of warmtenetten, past dat dan in een beschermd dorpsgezicht?’
‘Hier kunnen we goed mee verder’, zegt Luc als hij de avond afsluit en eenieder, na een informeel drankje, de Amelander kou weer ingaat. ‘Oh ja’, geeft een van de inwoners nog een laatste tip bij het weggaan. ‘En wees niet te belerend. Laat merken dat we het echt samen doen.’
Meer informatie
Duurzaam Ameland
Gemeente Ameland