Hoe organiseer je participatie als initiatiefnemer?

Wil je als initiatiefnemer een duurzaam energieproject op touw zetten? Wil je windmolens of zonneparken realiseren? In het Klimaatakkoord is afgesproken dat initiatiefnemers een verantwoordelijkheid hebben voor het betrekken van de omgeving bij een project. Deze verplichting staat ook in de Omgevingswet, die in 2022 in werking treedt.

Het Klimaatakkoord (pagina 219) beschrijft dat, in de fase van een energieproject, de initiatiefnemer (ontwikkelaar en/of coöperatie) verantwoordelijk is voor het organiseren van participatie. Het bevoegd gezag controleert vervolgens of de initiatiefnemer zijn verantwoordelijkheid nakomt en de kwaliteit ervan. 

Om deze afspraak uit het Klimaatakkoord te borgen, kunnen lokale overheden participatiebeleid vaststellen waarin de verantwoordelijkheid van de initiatiefnemer duidelijk wordt gemaakt. Zo kunnen lokale overheden initiatiefnemers ook aanspreken op hun verantwoordelijkheid. In hoeverre overheden dwingende randvoorwaarden mogen stellen aan initiatiefnemers voor het organiseren van participatie wordt beschreven in de factsheet ‘Bevoegdheden overheden bij procesparticipatie en financiële participatie’.

Hoe kun je participatie organiseren?

Procesparticipatie: neem omwonenden inhoudelijk mee in het proces van het project, neem hen serieus en wees duidelijk over de spelregels. Heldere informatie helpt om wantrouwen weg te nemen, afspraken nakomen bouwt aan vertrouwen. Procesparticipatie kan ook resulteren in afspraken over financiële participatie. Een tweetal tips om in elk geval mee te nemen:

• Vraag uit wat de grootste zorgen zijn van omwonenden over de komst van het zonne- of windpark en bekijk hoe je deze zorgen kunt laten afnemen. Koppel terug wat je gaat doen om omwonenden tegemoet te komen.
• Neem inwoners mee op energiesafari: zo kunnen ze zien hoe groot en luid een windmolen is, of hoe een zonnepark in een bepaald landschap past. Dit kan ook virtueel.

Financiële participatie: hierbij investeert de omgeving in het project en/of ervaart de voordelen van de opbrengsten van het project. Bijvoorbeeld door  aandeelhouder te worden of door coöperatief eigenaarschap (lokaal eigendom). Of doordat het tarief voor energiebelasting lager wordt, of doordat er een gebiedsfonds is.

Als initiatiefnemer kun je je bij het organiseren van participatie committeren aan gedragscodes voor Acceptatie en Participatie Windenergie op Land en Zon op Land.

Omdat er zoveel manieren zijn om de verantwoordelijkheid voor participatie in te vullen, geven we twee voorbeelden. Meer voorbeelden zien? Kijk eens in dit overzicht van RVO.

VOORBEELD

De gemeente Emmen besloot al in 2012 dat het in 2050 CO2 neutraal wilde zijn. Daarop besloot de gemeente zonneakkers aan te gaan leggen. Omdat er eerder verzet was geweest tegen windmolens elders in de gemeente, vond de gemeente het maatschappelijk draagvlak van groot belang. Zij verplichtte de initiatiefnemer daarom om meer te doen dan alleen te zorgen voor stilzwijgende acceptatie en stelde drie manieren voor om inwoners financieel te laten participeren. Maar het was aan de winnaar van de tender om het draagvlak te bereiken. 

De initiatiefnemer koos ervoor om onder andere een lokale energiecoöperatie op te richten. En schonk 0,5 MW aan de coöperatie die de panelen in eigendom heeft, waardoor de omwonenden gelijk profiteerden van de zonneweide. Ook is er gesproken met de omwonenden en hun zorgen over landschapsvervuiling en waardedaling van hun huizen. Daarop zijn zij samen met een architect de inpassing van het park gaan tekenen. En het effect op de waardedaling is onderzocht en besproken met de inwoners, waardoor de zorgen afnamen. Tot slot werd de lokale omgeving op andere manier betrokken, bijvoorbeeld door de kartonnen verpakkingen van de panelen te laten ophalen door de lokale voetbalvereniging, die daardoor een centje kon verdienen.  Lees hier meer over participatie in het zonnepark in Emmen.

Meer lezen  

• Inspiratiegids participatie bij duurzame energieprojecten (Green Deals, in opdracht van BZK) Een wetenschappelijk onderbouwde publicatie, in opdracht van BZK. Geeft inzicht in hoe je als initiatiefnemer je participatiestrategie kan vormgeven (november 2019; n.a.v. Omgevingswet).  
• Lokaal eigendom in beleid. Gemeentelijke beleidskaders voor lokaal eigendom, participatie een ruimtelijke inpassing bij zonne- en windprojecten. Een handreiking van EnergieSamen en de Participatiecoalitie. 
• De Participatiewaaier bevat een overzicht van verschillende vormen van projectparticipatie, waaronder financiële participatie.  
• Wat is een lokaal initiatief en hoe richt je dat op? Hier Opgewekt geeft uitleg.