Amelanders vinden vooral de techniek van de warmtetransitie interessant

Het leek in de voorbereiding van de gespreksavonden zo’n aardig idee: eerst aan de hand van stellingen met de inwoners discussiëren over welke waarden - zoals betaalbaarheid en betrouwbaarheid - zij belangrijk vinden als het gaat om duurzame warmte. Om vervolgens te kijken hoe verschillende technieken, bijvoorbeeld geothermie of warmtepompen, aan die waarden kunnen beantwoorden. ‘Maar in de praktijk werkte dat niet’, vertelt gemeenteambtenaar Luc van Tiggelen, die de avonden samen met anderen organiseerde. ‘Al direct tijdens de eerste gesprekken in Hollum en Nes bleek dat de inwoners vooral alles wilden weten over de technische opties. Dat vonden zij veel interessanter dan praten over waarden. Daarom hebben we de volgorde op de latere bijeenkomsten in Ballum en Buren omgedraaid. Daar spraken we vooral over de techniek en hebben we het belang van de waarden erdoorheen gevlochten. Dat ging veel beter.’

Sluit aan bij wat werkt in een gemeenschap  

De les is dan ook, aldus Luc: blijf bij inwonerparticipatie dicht bij wat in een buurt of dorp werkt. En luister daarbij naar mensen die de sociaalmaatschappelijke structuur van de gemeenschap kennen. Zoals IJsbrand Smit (Hollum) en Tonnie Overdiep (Nes). Zij bezochten de gespreksavond in hun dorp en ze bevestigen de waarneming van Luc. IJsbrand is geboren en getogen op Ameland. Hij werkt bij een bedrijf dat onder andere zonneparken en warmtepompen installeert en onderhoudt. Als voorzitter van Dorpsbelang kent hij Hollum als geen ander. ‘De avond in ons dorp begon verkeerd’, concludeert hij. ‘Voordat de aanwezige inwoners wisten waar de discussie over zou gaan, moesten ze al in een rondje gaan staan als ze het met een stelling eens waren. Daar zaten mensen niet op te wachten. Ze kwamen om te horen welke technieken er beschikbaar komen om hun huis duurzaam mee te verwarmen. Het was dus handiger geweest om daarmee te beginnen.’ 

Dat sluit aan bij de ervaring van oud-raadslid en Dorpsbelang-voorzitter Tonnie Overdiep in Nes. ‘Amelanders zijn doeners’, zegt hij. ‘Die willen niet over waarden praten. Ze willen concreet weten waar ze aan toe zijn. Die concretisering kan de gemeente nu nog niet bieden. Dat is enerzijds mooi, omdat je inwoners vanaf het begin meeneemt in de keuzes die gemaakt moeten worden. Maar anderzijds leidt het ertoe dat mensen een afwachtende houding aannemen. De algehele teneur op de avond in Nes was dat mensen de hakken wat in het zand zetten, dat vond ik jammer.’ 

Wees open en eerlijk 

Ameland wil in 2035 al van het gas af zijn. Dat doel staat vast, maar de weg ernaartoe niet. ‘Alle opties liggen open’, zegt Luc. ‘De gemeente heeft geen vooringenomen plan of idee. We kiezen ervoor om vanaf het begin samen met de inwoners op zoek te gaan naar de beste manier om ons eiland duurzaam te verwarmen.’ Deze eerste gespreksronde in de dorpen was de start van die gezamenlijke zoektocht. Luc: ‘Via presentaties, onder andere van mijn collega Erwin de Boer, hebben we laten zien wat ons doel is, en welke mogelijkheden er zijn om dat doel te bereiken: met name geothermie en warmtenetten, warmtepompen en waterstof. We hebben vragen beantwoord, eerste meningen gepeild, en ook duidelijk gemaakt dat we nu geen besluiten nemen. Uiteindelijk beslist de gemeenteraad, onder andere op basis van de adviezen van de inwoners. We hebben dat een paar jaar geleden ook zo gedaan voor duurzame opwek van elektriciteit. Dat heeft goed gewerkt. Inwoners waarderen het als je open en eerlijk zegt dat je het zelf ook nog niet weet.’

Winsten moeten op het eiland blijven 

Ondanks dat veel inwoners nog vragen hebben en niet iedereen staat te juichen om van het gas af te gaan, leverden de avonden toch leerzame en bruikbare inzichten op. In het algemeen voelt men op Ameland het meest voor een collectieve duurzame warmtevoorziening, bij voorkeur via geothermie en warmtenetten. ‘Dat zou bijvoorbeeld ideaal zijn als je, zoals in Hollum, te maken hebt met een beschermd dorpsgezicht’, zegt IJsbrand. ‘Daarvoor gelden zodanige regels, dat andere duurzame opties al snel afvallen. Geothermie en een warmtenet zijn dan juist wel geschikt.’ Ook al waardeerden de Amelanders de gesprekken over waarden minder dan die over techniek, toch kwam uit de avonden duidelijk naar voren dat voor hen vooropstaat dat de gekozen duurzame warmteoplossing betaalbaar is voor iedereen. Ook betrouwbaarheid scoort hoog. Bovendien vindt men het belangrijk dat de winsten van de warmteproductie op het eiland blijven, benadrukt Tonnie. ‘We hechten op het eiland zeer aan eigenstandigheid’, zegt hij. ‘Daarom vind ik het goed dat de gemeente wil onderzoeken of we een gezamenlijk nutsbedrijf kunnen oprichten om de overgang naar duurzame warmte voor iedereen haalbaar en betaalbaar te maken.’

Maak gebruik van kennis van vakmensen 

Tonnie en IJsbrand kijken, ondanks de ‘valse’ start, toch positief terug op de gespreksavonden in Nes en Hollum. ‘Discussie is goed’, zegt IJsbrand. ‘Warmtetransitie wordt nu onderwerp van gesprek op het eiland.’ Sommige inwoners willen nog vasthouden aan fossiele bronnen, maar Tonnie en IJsbrand zijn zelf al lang doordrongen van de noodzaak van de energietransitie. Tonnie verwarmt zijn huis uit 1877 deels met een warmtepomp. Dat gaat prima, zegt hij. Lachend: ‘Maar ik vind 18 graden dan ook warm genoeg.’ IJsbrand verbaast zich erover dat er nog zo’n gebrek aan kennis is over duurzame elektriciteit en warmte. ‘Ik hoor mensen dan zeggen dat ze het met een straalkacheltje ook wel warm kunnen stoken. Maar ze beseffen niet hoeveel meer stroom ze dan moeten gebruiken vergeleken bij een warmtepomp, om dezelfde hoeveelheid warmte te produceren. Of ze denken dat je waterstof in een kratje bij de Plus kunt halen.’ Daarom vindt IJsbrand het belangrijk dat de gemeente de inwoners goed informeert, en daarbij gebruikmaakt van de kennis van vakmensen. ‘Of inwoners nu willen of niet, ze móeten van het gas af. Hoe eerder, hoe beter. Eerst was er ook weerstand tegen het zonnepark. Nu dat er staat, hoor je daar niks meer over.’ Tonnie is iets voorzichtiger. ‘Het is goed dat de gemeente doorpakt’, zegt hij. ‘Maar als je te veel forceert, raak je mensen kwijt. Je moet de zorgen van inwoners wel serieus nemen. Om iedereen mee te krijgen, moet je soms misschien een stapje terugdoen.’ 

Nog geen gelopen race 

Luc is blij met de opbrengsten van de avonden. ‘Ongeveer 125 inwoners, verdeeld over de vier dorpen, hebben met ons meegedacht over mogelijke warmteoplossingen’, zegt hij. ‘Alleen dat is al heel mooi.’ En wat gaat de gemeente daar nu mee doen? Luc: ‘We gaan alle uitkomsten op een rij zetten en uitwerken, met mogelijke businesscases erbij. Daarnaast wachten we de uitkomsten af van onderzoek dat we op dit moment laten uitvoeren naar de kansen van geothermie en warmtenetten voor Ameland. Want die opties klinken wel aantrekkelijk, maar ik probeer het enthousiasme nog wel wat te temperen. Het onderzoek moet uitwijzen of het haalbaar, betaalbaar, en veilig kan. Dat is nog geen gelopen race.’ De gemeente wil dan najaar 2023 weer terug naar de inwoners met de uitgewerkte resultaten van de gespreksavonden en het onderzoek. ‘Dat doen we waarschijnlijk op één avond voor het hele eiland. Daarna gaan we een voorstel maken voor het college en de raad. We hopen dat de gemeenteraad dan rond de zomer van 2024 een gedragen besluit kan nemen over onze toekomstige duurzame warmtevoorziening.’ 

Meer informatie

Duurzaam Ameland - algemeen
Amelanders in gesprek over duurzame warmte
Ameland laat aardwarmte en warmtenetten onderzoeken