Welke beleidskaders kan ik opstellen voor participatie?

In een participatieplan maak je met elkaar afspraken over de aanpak van een participatietraject. Maar dat betekent niet per definitie dat deze afspraken ook zijn verankerd in lokaal beleid of regelgeving. Daarom is het nuttig zijn om te onderzoeken welke afspraken over participatie al zijn vastgelegd door betrokken overheden. En vervolgens of het nodig is om zulke afspraken alsnog vast te laten leggen in lokaal beleid of regelgeving. Zulke beleidskaders kunnen verschillende vormen aannemen.

Algemene participatieverordening

Participatiebeleid hoeft niet alleen te gaan over het opwekken van duurzame energie, maar kan gaan over participatie in het algemeen, ongeacht het beleidsterrein. Een gemeenteraad kan bijvoorbeeld een algemene verordening vaststellen voor participatie. Het is raadzaam om de afspraken die je maakt over participatie bij het opwekken van duurzame energie, zoveel mogelijk in samenhang op te stellen met zulke bestaande beleidskaders.

Het wetsvoorstel ‘Wet versterking participatie op decentraal niveau’ biedt een basis voor het opstellen van een participatieverordening door lokale overheden. 

Afwegingskader voor duurzame energie

Veel gemeenten hebben stevige ambities voor hun bijdrage aan de energietransitie. Tegelijk is het zorgvuldig en goed doordacht inpassen van (grootschalige) opwek van duurzame energie in de gemeente een uitdaging. Want, hoe bepaal je of je de ontwikkeling van een zonne- of windpark toelaat als een initiatiefnemer een plan indient? Een afwegingskader voor duurzame energie helpt de gemeente om initiatieven voor het plaatsen van windturbines of zonneparken te beoordelen. Want naast ruimtelijke aspecten spelen er ook ecologische, duurzaamheids- en sociale belangen.

Een afwegingskader kan dit soort verschillende belangen tegen elkaar afzetten. Afspraken over het organiseren van participatie zijn dan onderdeel van een dergelijk afwegingskader. Door een afwegingskader samen met de omgeving op te stellen, weet je als overheid welke voorwaarden de omgeving aan initiatieven stelt, en dus in hoeverre er draagvlak voor de plannen is. Dit kan bijvoorbeeld door in gesprek te gaan over landschappelijke waarden, belangrijke voorwaarden voor grootschalige opwek of mogelijke locaties. Hoe meer inwoners betrokken worden, hoe groter het begrip voor de uiteindelijke keuzes zal zijn.

In hoeverre overheden dwingende randvoorwaarden mogen stellen aan initiatiefnemers voor het organiseren van participatie bij duurzame energie in de projectfase, wordt beschreven in de factsheet “Bevoegdheden overheden bij procesparticipatie en financiële participatie”.

Wat kan er in een afwegingskader staan? 

Wat er uiteindelijk in een afwegingskader komt te staan is geen vast gegeven. Het is sterk afhankelijk van de lokale situatie. Het Apeldoornse afwegingskader voor Zonneparken maakt onderscheid tussen voorwaarden voor proces en deelname en ontwerp-voorwaarden. Naast dit grove onderscheid zijn afwegingsthema’s die terug kunnen komen in een afwegingskader: 

• Landschappelijke inpassing 
• Uitgesloten gebieden & voorkeursgebieden 
• Meervoudig ruimtegebruik 
• Het betrekken van de omgeving (communicatie en participatie) 
• Maatschappelijke baten & financiële participatie 
• Ontwerp 

De RES en een afwegingskader 

Uitgangspunten in een afwegingskader kunnen botsen met de ambities of wensen die in de RES geformuleerd worden. Dit kan op verschillende momenten in het proces gebeuren. Bijvoorbeeld als de RES toewerkt naar concrete zoekgebieden, maar deze in een afwegingskader worden uitgesloten. Het een gaat niet boven het ander, maar hier moeten gemeente en regio het gesprek met elkaar aangaan en kijken of en waar er eventueel beweegruimte zit.

In het afwegingskader grootschalige duurzame energieopwekking in Zevenaar omschrijven ze dat als volgt: “Het proces van de RES of de uitkomsten daarvan kunnen wel tot andere inzichten leiden. Bijvoorbeeld om betere regionale afstemming tot stand te brengen. Het afwegingskader van de gemeente Zevenaar kan dan daarop aangepast worden. Denk bijvoorbeeld aan aanpassing van uitgesloten gebieden, voorkeursgebieden of ontwerpprincipes en landschapstypes”.  

Meer lezen

• NRC deed onderzoek naar de totstandkoming van de bouw van 99 windturbines in de Wieringermeerpolder. Dit voorbeeld toont aan hoe belangrijk het is om een gedragen afwegingskader te hebben als gemeente om initiatieven op te kunnen toetsen. Lees en luister het onderzoek hier.  
• Gedragscode voor Acceptatie en Participatie Windenergie op Land