Wat is er gemeentelijk en provinciaal wettelijk vastgelegd wat betreft participatie?

Participatie op lokaal en provinciaal niveau vormt een essentieel onderdeel van de democratische samenleving. Burgers worden aangemoedigd om deel te nemen aan het besluitvormingsproces en beleidsvorming; zeker als het gaat om de realisatie van hernieuwbare opwek (RES) of de overstap naar een duurzamer energiesysteem.  

De gemeentelijke en provinciale regelgeving bevat specifieke regels en voorschriften om ervoor te zorgen dat de stemmen van de burgers worden gehoord en dat zij actief kunnen deelnemen aan het vormgeven van beleid dat hun leefomgeving en belangen beïnvloedt.

Gemeentelijke wet- en regelgeving

• Op gemeentelijk niveau heeft de Gemeentewet een belangrijke rol bij het reguleren van participatie. Deze wet bepaalt de organisatie en bevoegdheden van de gemeenten en omvat regels met betrekking tot inspraak en betrokkenheid van burgers bij besluitvorming. Hierdoor worden burgers in staat gesteld om hun mening te uiten, ideeën aan te dragen en invloed uit te oefenen op lokale besluiten. Daarnaast voorziet de Algemene wet bestuursrecht in algemene regels omtrent participatie en biedt het kaders voor adequate inspraakprocedures en transparantie in bestuurlijke processen.
• In 2022 is de Wet versterking participatie op decentraal niveau door de Tweede Kamer aangenomen. Deze heeft tot een wijziging van de Gemeentewet, de Provinciewet, de Waterschapswet geleid. Na aanname van deze wet worden gemeenten verplicht binnen twee jaar een participatieverordening op te stellen waarin zij opschrijven hoe zij burgerparticipatie vorm willen geven
• Onderdeel van deze wetsaanpassing is het zogeheten uitdaagrecht (ook wel Right to Challenge genoemd). Dit is een bijzonder aspect van participatie op gemeentelijk niveau. Dit recht stelt burgers in staat om onderwerpen of besluiten aan te kaarten en op de agenda van de gemeenteraad te plaatsen. Hierdoor hebben burgers de mogelijkheid om zelf actief bij te dragen aan de politieke agenda en invloed uit te oefenen op de besluitvorming. 
• Daarnaast is op gemeentelijk niveau de hiervoor al beschreven Omgevingswet en de implementatie daarvan van groot belang.

Provinciale wet- en regelgeving

• Provinciaal gezien is de Wet open overheid (WOO)van toepassing en speelt een belangrijke rol bij het waarborgen van transparantie en openheid van het bestuur op provinciaal niveau. Deze wet regelt de toegang van burgers tot informatie over besluitvormingsprocessen en stelt eisen aan de helderheid en verantwoording van provinciale instellingen. Door middel van de WOO kunnen burgers inzicht krijgen in hoe besluiten tot stand komen en kunnen zij controleren of het bestuur op een zorgvuldige en transparante wijze handelt.
• Provincies hebben daarnaast de mogelijkheid om eigen regels en beleid omtrent participatie te formuleren. Dit kan variëren van het organiseren van inspraakbijeenkomsten, het instellen van burgerpanels tot het betrekken van burgers bij de ontwikkeling van provinciaal beleid. Door actieve betrokkenheid van burgers te stimuleren, streven provincies naar een breder draagvlak voor het beleid en een grotere legitimiteit van besluiten die genomen worden.

Door burgers actief te betrekken bij het politieke proces en inspraak en medezeggenschap te waarborgen, wordt de relatie tussen overheid en samenleving versterkt en wordt het beleid beter afgestemd op de behoeften en wensen van inwoners. Maar belangrijker: het helpt om draagvlak te creëren voor de realisatie van bijvoorbeeld zonne- en windparken of warmtenetten in gemeenten en/of regio's.

Meer lezen en hulpmiddelen

• Op uitdaagrecht.nl is meer informatie te vinden over hoe het uitdaagrecht werkt. Er zijn ook voorbeelden te vinden en een Routeplanner Right to Challenge.
• Het Informatiepunt leefomgeving gaat in op de Omgevingswet en participatiebeleid dat gemeenten, provincies en waterschappen moeten hebben bij de vaststelling van omgevingsvisie, programma, omgevingsplan, omgevingsverordening of waterschapsverordening.
• Aan de slag met participatie is een handreiking die in samenwerking met VNG is opgesteld en naast een routekaart gemeentelijke voorbeelden bevat.
• Stuurwiel volksvertegenwoordigers: handvatten over hun rol bij participatie helpt raadsleden, Statenleden of Algemeen Bestuursleden bij het bepalen van de ruimte die aan participatie moet worden geboden rond de Omgevingswet.