Met welke bestaande wetgeving en kaders rondom participatie moet ik rekening houden?

Wanneer je participatie organiseert, is het belangrijk om in kaart te brengen binnen welke bestaande kaders dit plaatsvindt. Hierbij kun je denken aan de volgende kaders:

Juridische kaders 

• In de Omgevingswet die met ingang van 2024 van kracht is geworden vormt participatie een belangrijke pijler. Aanvragers moeten aangeven of en hoe de samenleving betrokken is geweest bij de voorbereiding van een aanvraag. Lokale overheden moeten aangeven hoe burgers, bedrijven en maatschappelijke organisaties bij de voorbereiding van besluiten zijn betrokken.
• Denk aan wettelijk voorgeschreven zienswijzenprocedures, een termijn waarbinnen lokale overheden moeten reageren op ingediende zienswijzen.
• Het wetsvoorstel ‘Wet versterking participatie op decentraal niveau’ biedt een basis voor het opstellen van een participatieverordening en participatiebeleid door lokale overheden. 
• In hoeverre overheden dwingende randvoorwaarden mogen stellen aan initiatiefnemers voor het organiseren van participatie bij duurzame energie in de projectfase, wordt beschreven in de het werkblad 'Lokaal Eigendom'.
• Voor de RES kan bijvoorbeeld de planMER van toepassing zijn op het moment dat de (herziene) RES vertaald wordt naar omgevingsbeleid. In een plan-mer-procedure wordt de samenleving vroegtijdig betrokken bij besluitvorming.

Politiek-bestuurlijke kaders

Voorbeelden zijn door de volksvertegenwoordiging aangenomen moties, wensen van de volksvertegenwoordigers, vastgesteld beleid of afspraken gemaakt in akkoorden zoals het Klimaatakkoord. Denk voor beleid en projecten voor duurzame energie aan: 

• Het Klimaatakkoord (pagina 219) beschrijft de kaders voor participatie bij het opwekken van duurzame energie. Hoofdstuk ‘Regionale Energiestrategie’ (p. 222) beschrijft de specifieke kaders voor de RES en wijdt ook een paragraaf aan participatie (p. 226). Het is aan gemeenten zelf om te bepalen hoe zij participatie vastleggen in lokaal beleid. Zij hebben dus geen wettelijke verplichting om participatie te organiseren. 
• De Handreiking RES Update 2022 biedt regio's een afwegingskader (zie pagina 35 uit handreiking) waarvan maatschappelijke betrokkenheid en democratische legitimiteit één van de vier elementen is. 
• Een overheid kan zelf beleidskaders gesteld hebben voor participatie in het algemeen of specifiek voor projecten voor duurzame opwek.
• De transitievisie warmte (TVW) - straks warmteprogramma - is één van de schakels in de keten van planvorming en besluitvorming over de wijkgerichte aanpak. Die stappen moeten samen een zorgvuldig proces vormen. Dat maakt de keten van besluitvorming robuuster en transparanter. Het toepassen van afdeling 3.4 van de Algemene wet bestuursrecht (Awb) is sterk aan te raden. Dat houdt onder meer in dat de gemeente de ontwerp transitievisie warmte ter inzage moet leggen en iedereen over het document een zienswijze kan indienen.
• In de RES zelf kunnen al kaders meegegeven zijn voor participatie. Of mogelijk in moties op de (concept)RES.
• Omgevingsbeleid: mogelijk zijn er al instrumenten van de Omgevingswet uitgewerkt door de betreffende overheid waarin staat hoe om te gaan met participatie.  

Organisatorische kaders 

Hierbij kun je denken aan de relatie van de RES tot andere projecten: lopen er andere participatietrajecten die elkaar kunnen versterken, dan wel in de wielen kunnen rijden? Maar het kan ook gaan over de aard van het project, is er bijvoorbeeld sprake van een interbestuurlijk programma, dan is er afstemming over de participatie nodig met alle partners. Hoe is de betrokkenheid van deze partners en wie zijn aanspreekpunt? 

Inhoudelijke kaders 

Hierbij kun je denken aan de inhoudelijke (on)mogelijkheden, bijvoorbeeld bepaalde normen die niet overschreden mogen worden. Of bijvoorbeeld aan beperkingen of eisen vanuit Europese regelgeving. Daar kan dan namelijk geen participatie op plaats vinden, en dat moet je helder communiceren naar de stakeholders. 

Financiële- en capaciteitskaders

Zoals het beschikbare budget en de beschikbare capaciteit voor participatie. 

Gedragscodes

Een aantal voorbeelden van gedragscodes en handboeken zijn:

• De Gedragscode voor Acceptatie en Participatie Windenergie op Land 
• De Gedragscode Zon op Land
• De participatiewijzer van de Ombudsman 
• Het handboek burgerparticipatie bij windenergie op land
• De handreiking Participatie Wijkaanpak Aardgasvrij

Op de website van het Landelijk Communicatie Netwerk Klimaat vind je veel handreikingen die tot inspiratie kunnen dienen.