Waarom participatie in de energietransitie?

 Op 28 juni 2019 publiceerde het kabinet het Klimaatakkoord, de Nederlandse uitwerking van de internationale klimaatafspraken van Parijs (2015). We gaan met elkaar de CO2-uitstoot sterk verminderen: in 2030 met de helft ten opzichte van 1990. Één van de afspraken is dat 30 energieregio’s in Nederland onderzoeken waar en hoe het best duurzame elektriciteit op land (wind en zon) opgewekt kan worden. Maar ook welke warmtebronnen te gebruiken zijn zodat wijken en gebouwen van het aardgas af kunnen. Waar is ruimte en hoeveel? Zijn de plekken maatschappelijk gezien acceptabel en financieel haalbaar? 

In een Regionale Energiestrategie (RES) beschrijft elke energieregio zijn eigen keuzes. Het op- en bijstellen van een RES vraagt om een afweging tussen de hoeveelheid op te wekken energie, het gebruik van de ruimte, de capaciteit van het energiesysteem en het bestuurlijk en maatschappelijk draagvlak voor de plannen. Lees hier meer over het afwegingskader voor de RES in de Handreiking RES Update 2022 (pagina 35).

Voor de uitvoering van de RES is maatschappelijk draagvlak van groot belang. De keuzes die in de RES gemaakt worden, hebben in een latere fase namelijk een grote impact op de directe leefomgeving van vrijwel alle Nederlanders. Daarom moeten inwoners, maatschappelijke organisaties, en ondernemers de mogelijkheid krijgen om mee te denken, praten en eventueel mee te beslissen. Bovendien beschikken zij over kennis van de regio die de kwaliteit van de RES kan vergroten. Participatie is een manier om deze betrokkenheid te organiseren. 

Participatie binnen de warmtetransitie 

Ook de warmtetransitie waarin wijken de overstap maken van aardgas naar duurzamere alternatieven zoals een warmtepomp, stadsverwarming en elektrisch koken zorgt in veel gevallen voor grote veranderingen op de leefomgeving. Vrijwel alle gemeenten hebben een Transitievisie Warmte (TVW) opgesteld waarmee richting wordt gegeven voor de aanpak van het isoleren en aardgasvrij maken van de gebouwde omgeving. In wijk- of buurtuitvoeringsplannen (BUP/WUP) wordt voor individuele buurten beschreven welke aanpak wordt gebruikt, welke partijen betrokken zijn en welke rol participatie daarin speelt.

Effectieve participatie helpt bij het identificeren van de behoeften en zorgt ervoor dat belanghebbenden worden geholpen bij opbouwen van een gezamenlijk beeld over hoe het overgangsproces eruit moet komen te zien. Rekening houden met deze behoeften vergroot het vertrouwen en de steun voor uitvoeringsplannen. Bovendien kan participatie helpen bij het identificeren van innovatieve oplossingen en het benutten van koppelkansen met andere opgaven in wijken of gebieden. De pagina Participatie en samenwerken op de website van NPLW is hierbij een bruikbaar hulpmiddel.
 

Representatieve en deliberatieve democratie 

We kennen Nederland als een representatieve democratie, waarin we als inwoner vertegenwoordigers kiezen die onze belangen vertegenwoordigen en een mandaat hebben om over belangrijke politieke zaken te besluiten. Zo stemmen we voor de Tweede Kamer, het Europees Parlement, de Provinciale Staten, de gemeenteraad en de besturen van de waterschappen.

De laatste jaren is er ook steeds meer aandacht voor het betrekken van inwoners bij besluitvormingsprocessen. Dat kan in de vorm van actief informeren, door hen te vragen naar hun mening of advies, of door hen te laten meebeslissen over (een deel van) de materie. Samen met inwoners tot een besluit komen, is de kern van een deliberatieve democratie. Daarin praten inwoners actief mee over de te nemen besluiten, in plaats van dit mandaat te delegeren naar de verkozen politici.

Ook ontstaan vanuit inwoners zelf steeds meer initiatieven om bij te dragen aan maatschappelijke vraagstukken, zoals de energietransitie. Een bekend voorbeeld daarvan zijn de energiecoöperaties, waar inwoners gezamenlijk investeren in duurzame energieprojecten, zowel voor de realisatie van hernieuwbare opwek als de overstap naar een duurzamere manier van verwarmen. Op die manier praten en beslissen zij ook mee over plannen binnen de energietransitie.

Participatie past bij het idee van een deliberatieve democratie, in zoverre dat het inwoners en stakeholders betrekt bij de politieke besluitvorming. In deze leeromgeving zetten we uiteen hoe dat op verschillende manieren en niveaus kan bij het opwekken van duurzame energie.

Meer lezen

• In dit artikel van De Correspondent kijkt David van Reybrouck naar de groeiende aandacht voor deliberatieve democratie.