Gelderse Inspiratielunch Burgerberaad: ‘Al doende leren we’

Beleidsvormende fase

Zet zo’n 25 experts op het gebied van burgerberaden bij elkaar rond een stapel vegan broodjes, en de do’s en don’ts vliegen je om de oren. Dat bleek tijdens een Inspiratielunch Burgerberaad in het Gelderse Huis der Provincie. Korte samenvatting: ga niet over één nacht ijs.

Feiten en cijfers

Gelders Burgerberaad Klimaat

De provincie Gelderland vernieuwt in 2023 haar Klimaatplan en wil daar de inwoners bij betrekken. Daartoe organiseert de provincie een burgerberaad, bestaande uit een burgerpanel (zomer 2022) en een burgerforum (najaar 2022).
Voor het burgerpanel zijn 30.000 Gelderlanders per brief uitgenodigd om mee te doen aan een online onderzoek. Ook Gelderlanders die geen brief hebben gekregen, konden deelnemen. Aan het einde van de raadpleging is de deelnemers gevraagd of ze ook willen meedoen aan het burgerforum.
Uit de aanmeldingen worden 150 inwoners geselecteerd die een afspiegeling vormen van de Gelderse samenleving. Zij komen vier dagen bij elkaar om, met hulp van een onafhankelijk bureau, een advies te vormen. 
De uitkomsten van het panel en het forum vormen samen een ‘zwaarwegend advies’ aan het bestuur van de provincie dat wordt gebruikt bij het vernieuwen van het Klimaatplan.

Nadat eind juni de uitnodigingen voor het burgerpanel waren verstuurd, was de provincie Gelderland medio juli in gespannen afwachting van wat het zou gaan opleveren. Een mooi moment, zo vond de provincie, om tijdens een ‘inspiratielunch’ kennis uit te wisselen met ervaringsdeskundigen en experts vanuit andere overheden, wetenschap en adviesbureaus. Burgerberaden zijn in ons land immers nog lang geen gemeengoed en er valt veel van elkaar te leren. De lunch bleek een schot in de roos. Al tijdens de voorstelronde, direct na een welkom door Aycha Kleingeld van de provincie, moest gespreksleider Rik Swieringa (Moventem) de deelnemers regelmatig manen om het kort te houden, omdat zij zoveel te vertellen hadden. Gelukkig was daar later alle ruimte voor: de groep werd verdeeld over twee zaaltjes, waar in alle rust verder kon worden gepraat.

Wees duidelijk over wat je met adviezen doet

De gesprekken cirkelden rond een paar thema’s, met name rond alles wat te maken heeft met mandaat, zeggenschap en besluitvorming. Je vraagt als overheid via een burgerberaad inwoners om mee te denken over plannen en beleid, in dit geval op het gebied van klimaat. Maar wat verwacht je precies van de inwoners, en wat doe je uiteindelijk met hun adviezen? Hoe stel je hen vragen? Op een open manier of juist meer gesloten en ‘sturend’? Hoe zorg je dat inwoners het gevoel hebben dat ze echt zeggenschap hebben in plaats van dat ze mogen meepraten over iets dat toch al beslist is? Hoe bereik je ‘eigenaarschap’ bij de inwoners: dat het hún klimaatoplossingen worden in plaats van die van de provincie of gemeente?

Uit de gesprekken kwamen hierover veel waardevolle tips naar voren. Vertegenwoordigers van de TU Delft, de Radboud Universiteit en de Haagsche Hogeschool benadrukten dat vooral van belang is dat je aan verwachtingenmanagement doet: wees helder over het proces, over wat je van de inwoners verwacht, over wat je met de resultaten gaat doen en hoe die in de besluitvorming worden meegenomen. Het is belangrijk, zo werd gezegd, om voor ogen te houden dat een burgerberaad plaatsvindt naast de representatieve democratie. ‘Inwoners snappen en verwachten dat politici uiteindelijk de besluiten nemen. Zij zijn immers de democratisch gekozen volksvertegenwoordigers.’ Je hoeft ook niet alle adviezen van een burgerberaad een-op-een over te nemen, zegt een van de onderzoekers. ‘Als je maar duidelijk uitlegt waarom je een bepaald advies níet overneemt. Wat wij de ervaren procedurele rechtvaardigheid noemen, is belangrijker dan dat je alle adviezen van het burgerberaad uitvoert.’

Laat politici zich betrokken tonen

De deelnemende overheden met ervaring met inwonerbetrokkenheid – onder andere de gemeenten Rheden en Utrecht – vroegen aandacht voor de rol van gemeentebestuurders en politici. Ervaring leert dat inwoners het belangrijk vinden dat politici en bestuurders hun gezicht laten zien bij burgerberaden. ‘Het gemeentebestuur schitterde door afwezigheid toen wij een burgertop organiseerden’, vertelt een deelnemer. ‘Daar kregen we opmerkingen over vanuit de inwoners.’ G1000, een stichting die betrokken is bij diverse burgerberaden in ons land, laat ook raadsleden en ambtenaren meedoen aan de beraden. ‘Bij de burgerberaden waaraan wij meewerken is het not done om als politici te zeggen dat je luistert naar de inwoners en verder wel kijkt wat je met hun adviezen doet. Wij vinden het belangrijk dat besluitvormende partijen bij een burgerberaad echt zeggenschap afstaan aan inwoners’, zegt een vertegenwoordiger van G1000 bij de inspiratielunch. Ervaring leert dat inwoners zich serieus genomen voelen als politici aanwezig zijn bij burgerberaden. Omgekeerd geeft het politici het vertrouwen dat inwoners heel goed in staat zijn mee te beslissen. Tegelijkertijd komt de rol van politici bij burgerberaden wel precies, waarschuwen sommigen. ‘De kunst is om je als politicus betrokken te tonen, zonder dat inwoners het gevoel hebben dat je de gesprekken of de uitkomsten van een burgerberaad wilt sturen of beïnvloeden.’

Praktische tips voor een burgerberaad

Neem de tijd voor voorbereiding en uitvoering
Denk goed na over de vraagstelling: open vragen of meer concreet en ‘sturend’?
Wees helder over het proces en over wat je uiteindelijk met de resultaten gaat doen
Doe aan ‘verwachtingenmanagement’: beloof dingen die je kunt waarmaken
Betrek ook politici en ambtenaren – op een niet-sturende manier - bij het burgerberaad
Nodig actief minder goed bereikbare doelgroepen uit:
- Ga wijken en straten in om met mensen in gesprek te gaan
- Sluit aan bij bestaande activiteiten en structuren
- Gebruik duidelijke taal, geen ambtenarentermen of onnodig moeilijke woorden
Zorg tijdens gesprekken voor een goede moderator, duidelijke spelregels en een respectvolle benadering
Zorg voor goede navolging
Leg het duidelijk en goed beargumenteerd uit als je een advies niet overneemt

Bereiken doelgroepen soms lastig

Een ander groot thema waar tijdens de lunch op werd ‘gekauwd’ was diversiteit en inclusiviteit. Hoe zorg je dat je burgerberaad niet alleen een feestje wordt van gepensioneerde, hoogopgeleide witte mannen? Hoe bereik je jongeren, vrouwen, praktisch geschoolden? Vrijwel alle ervaringsdeskundigen en experts erkennen dat dat lastig is en blijft. ‘Al doende leren we’, zegt een van hen. De gemeente Rheden is onder andere actief langs huizen en straten gegaan in wijken waar minder betrokkenheid werd verwacht. ‘Daarna was de verhouding tussen de verschillende doelgroepen wel beter.’ Andere tips waren: sluit aan bij bestaande activiteiten en structuren, bij de belevingswereld van verschillende groepen inwoners. Gebruik geen ‘gymnasiumwoorden’, draag geen ‘afstandelijke’ chique pakken, en maak verschillende manieren van betrokkenheid mogelijk, zodat inwoners zich niet gedwongen voelen tot een rol die voor hun gevoel niet bij hen past.

Rol ambtenaren van belang

Van verschillende kanten wordt ook de rol van het ambtelijk apparaat benadrukt: ‘Zorg dat je ambtenaren vanachter hun bureau vandaan krijgt, dat ze vanaf het begin zijn betrokken bij een burgerberaad.’ De politiek beslist wat er gedaan wordt met de uitkomsten van het beraad, maar uiteindelijk zijn het de ambtenaren die de besluiten moeten uitvoeren. Dan helpt het als zij weten wat er is besproken in het burgerberaad, hoe de sfeer was, wat inwoners bezighoudt. Tijdige betrokkenheid van ambtenaren is bovendien van belang, omdat zij dan al vroeg in het proces kunnen aangeven of iets uitvoerbaar of betaalbaar is, waarmee je later teleurstellingen kunt voorkomen.

Positieve energie

Terugkijkend op de gesprekken tijdens de inspiratielunch valt op dat het organiseren van een burgerberaad geen kleinigheid is: je moet goed nadenken over de vraagstelling, het betrekken van diverse doelgroepen en de navolging. Je moet er de tijd voor nemen en de verwachtingen vooraf realistisch houden. Ga dus niet over één nacht ijs. Een mislukt burgerberaad is slechter voor het vertrouwen van inwoners in de overheid dan géén burgerberaad. Maar als het lukt, geeft het veel positieve energie, zo proef je tijdens de inspiratielunch. ‘Mensen die op de drempel van de zaal nog een polariserende tweet de wereld in sturen, slaan na afloop van de gesprekken in een burgerberaad vaak een heel andere toon aan’, zegt een van de ervaringsdeskundigen. Het gaat niet over debat om elkaar te overtuigen van standpunten, maar over dialoog om elkaars perspectief beter te begrijpen. ‘Met een goede moderator, duidelijke spelregels en een respectvolle benadering, zie je in de zaal geleidelijk consensus ontstaan en slaan mensen een gemeenschappelijke richting in, die zij dan ook als hún richting ervaren.’

Meer informatie

Gelders Burgerberaad Klimaat

Contactpersoon

Aycha Kleingeld, Adviseur Gelders Klimaatplan
a.kleingeld@gelderland.nl